Zonnebrandcrème: mineraal of chemisch? Wat is beter?

Het is zomer! En zoals elk jaar betekent dat: insmeren, insmeren, insmeren! Maar met welke zonnebrandcrème? Met zoveel aanbod kan informatie over werkingsmechanismen, ingrediënten en milieueffecten je helpen om de juiste keuze te maken.

Hoe werkt zonnebrandcrème eigenlijk?

Zonnebrandcrèmes werken met behulp van zogenaamde UV-filters. Er wordt onderscheid gemaakt tussen chemische en minerale filters. De meeste zonnebrandcrèmes in drogisterijen bevatten chemische UV-filters (“organische” of “synthetische filters”). Deze filters van synthetische materialen zetten de UV-stralen op de huid om in warmte. Van veel chemische UV-filters wordt bovendien vermoed dat ze een hormoonverstorende werking hebben. In zeldzame gevallen kunnen ze ook contactallergieën veroorzaken.

Natuurlijke zoncosmetica bevat daarentegen geen chemische filters. Ze werken met minerale UV-filters (“anorganische” of “fysische filters”). Dit zijn witte minerale metaaloxiden (bijv. zink of titanium) die als kleine spiegeltjes op de huid liggen en UV-licht reflecteren. Omdat natuurlijke zonnebrandcrèmes niet door de huid hoeven te worden opgenomen, werkt de crème vrijwel direct na het aanbrengen. In tegenstelling tot gebruikelijke zonnebrandproducten, die allergene stoffen kunnen bevatten, worden de ingrediënten in natuurlijke zonnebrandcrèmes over het algemeen goed verdragen.

Met nanodeeltjes tegen de “witte waas” bij minerale zonnebrandcrème

Een nadeel van zonnebrand met minerale UV-filters is het aanbrengen: De crèmes zijn vaak stroperig, vooral met een hoge zonbeschermingsfactor, en zijn moeilijk uit te smeren. Daarnaast vinden velen het storend, dat er een zogenaamde “witte waas” zichtbaar wordt na het insmeren. Dit treedt op wanneer niet alleen UV-licht maar ook zichtbaar licht wordt gereflecteerd. Er verschijnt dan een vervelende witte film op de huid.

Om het witmakende effect tegen te gaan, verkleinen sommige fabrikanten van natuurcosmetica de grootte van de witte pigmenten tot op nanoniveau: één nanometer (nm) komt overeen met een miljoenste meter. Maar ook in de gebruikelijke zonnebrand met een chemisch filter kunnen nanodeeltjes worden gevonden. Deze deeltjes zijn problematisch, omdat vermoed wordt dat ze vanwege hun minimale grootte het lichaam binnendringen en zich daar ophopen.

De stof nano-titaniumdioxide, die wordt gebruikt als mineraal UV-filter en ook in natuurcosmetica kan zitten, is momenteel onderwerp van discussie. Bij dierproeven veroorzaakten hoge doses, ingenomen via de luchtwegen, longkanker. Bovendien ging de vruchtbaarheid van de dieren achteruit. De stof is bovendien giftig voor algen en watervlooien. Of en welke gevolgen de nanodeeltjes kunnen hebben voor de gezondheid van mensen is nog niet onderzocht. Fabrikanten zijn verplicht om nanodeeltjes te vermelden met de aanduiding “(nano)” in de “kleine lettertjes”.

Natuurlijke zonnebrandcrème: verbetering van de werkingsmechanismen

Omdat minerale filters voor veel consumenten geen optie zijn vanwege de genoemde nadelen, werken fabrikanten al lange tijd aan het verbeteren van de werkingsmechanismen. Zo ook de natuurcosmetica fabrikant Speick Deze heeft inmiddels een lijn zonnebrandcrème geïntroduceerd die beschermt met de bekende minerale UV-filters, maar zonder “witte waas” én zonder nanotechnologie. Net als andere fabrikanten gebruikt Speick ook zinkoxide in zijn crème. Dit wordt gecombineerd met rijstkiemextract. Titaniumdioxide wordt niet gebruikt, vanwege het vermoeden dat dit kankerverwekkend is bij oraal gebruik. Natuurlijk wil de fabrikant het exacte recept niet verraden. Het zinkoxide is echter zo behandeld dat alleen UV-licht wordt gereflecteerd en geen zichtbaar licht. Dit zorgt ervoor dat het ongewenste witmakende effect niet optreedt.

Problematische stoffen: Wat zit er in chemische zonnebrandcrème?

Naast de hierboven genoemde nanodeeltjes, die zowel in chemische als natuurlijke zoncosmetica kunnen zitten, wordt van sommige chemische UV-filters vermoed dat ze een hormoonverstorende werking hebben. Dit betekent dat deze stoffen zich gedragen als natuurlijke hormonen in het lichaam en bijvoorbeeld de vruchtbaarheid kunnen verminderen of hormoongerelateerde kankers zoals borstkanker kunnen bevorderen.

Op dit moment onderzoekt de EU het gebruik van drie chemische UV-filters: benzofenon (vermoedelijk kankerverwekkend), octocryleen (kan huidreacties veroorzaken, vooral bij kinderen) en octinoxaat (hormoonactief). Hetzelfde geldt voor de conserveringsmiddelen methylparabeen en propylparabeen: beide zijn hormoonontregelaars.

Ethylhexylmethoxycinnamaat (afgekort EHMC) is ook twijfelachtig en is ook hormoonverstorend.

Maar ook de geurstof Lilial (bij de ingrediënten vermeld als Butylphenyl Methylpropional) wordt als risicovol beschouwd. De naar lelietjes-van-dalen ruikende stof verminderde tijdens dierenproeven de voortplanting. Bovendien kan het allergie veroorzaken.

Effecten van zonnebrandcrème op het milieu

Hoewel de negatieve effecten van chemische UV-filters op het menselijk lichaam (nog) niet volledig bewezen zijn, zijn ze in de natuur al wel duidelijk.

Als grote hoeveelheden chemische UV-filters in de oceanen terechtkomen, kan dit verstrekkende gevolgen hebben voor het ecosysteem. Onder andere Hawaï en de eilandstaat Palau hebben de gevolgen hiervan ondervonden. Als gevolg hiervan mogen op beide eilandgroepen sinds 2020/2021 zonnebrandcrèmes met bepaalde ingrediënten niet meer gebruikt worden Het gaat specifiek om de drie stoffen oxybenzone, octocrylene en octinoxate. De chemische verbindingen beschadigen eencellige algen die in symbiose leven met de koralen en zijn daarom mede verantwoordelijk voor het afsterven van koraalriffen. Octinoxaat kan ook de fysieke ontwikkeling van vissen schaden.

Maar zonnebrandcrème is niet alleen schadelijk voor het milieu in het Caribisch gebied. Ook in dit land kunnen problematische ingrediënten in de ecologische kringloop terechtkomen. Er worden bijvoorbeeld nanodeeltjes gevonden in zuiveringsslib dat over de velden wordt uitgereden. Van daaruit migreren de deeltjes naar de planten en worden vervolgens door mensen opgenomen met voedsel. Zonnecrèmes die nanodeeltjes bevatten mogen daarom nooit door de gootsteen worden weggespoeld.

Waarom zonnebrandcrème vlekken op kleding veroorzaakt

Bijna iedereen ergert zich wel eens aan de gelige verkleuring van kleding door zonnebrandcrème. Eenmaal ontstaan, zijn de vlekken bijna onmogelijk te verwijderen. De oorzaak van de vlekken zijn de chemische UV-filters met hun gele kleur. Door de gelige metaalionen in het leidingwater wordt de gele kleur nog versterkt. Hoe hoger de zonbeschermingsfactor, hoe intensiever de mogelijke vlek en hoe zorvuldiger je moet zijn met het aanbrengen van zonnebrandcrème.

Wat is de houdbaarheid van zonnebrandcrème?

Het buitenzwemseizoen begint vaak met een inventarisatie van de nog resterende zonnebrandcrème. Er is immers meestal nog wel iets over van het vorige seizoen. Zelfs als de houdbaarheidsdatum is verstreken, is het de moeite waard om de crèmes goed te bekijken. Als de consistentie, geur en kleur niet veranderd zijn, kun je de crème veilig blijven gebruiken. Voor de zekerheid is het wel verstandig om de crème dikker aan te brengen. Koel bewaard kan de crème gemakkelijk tot het nieuwe seizoen overwinteren. Omdat er vaak geen specifieke houdbaarheidsdatum is vermeld, maar de houdbaarheid wordt berekend na opening (herkenbaar aan het geopende potje met de maand), wordt aangeraden de datum van opening op de tube of fles te schrijven. Lotions met een chemisch filter hebben over het algemeen een houdbaarheid van 12 tot 24 maanden. Natuurlijke zonbeschermingsproducten gaan meestal 6 tot 12 maanden mee door het ontbreken van conserveringsmiddelen.

Zonnebrandcrème op de juiste manier weggooien

De meeste zonnebrandcrèmes zijn verpakt in plastic flessen of tubes. De plastic verpakkingen mogen bij de plasticinzameling. Maar alleen zonder inhoud! Als de crème nog niet op is, kun je het beste de verpakking opensnijden en de resterende inhoud eruit vegen en bij het restafval doen.

Omdat de genoemde stoffen vaak onder andere namen in de ingrediëntenlijst (INCI) staan, bestaan er apps die helpen om kritische stoffen in één oogopslag te herkennen.