Waterverbruik: wat is virtueel water en hoe kan je je watervoetafdruk verkleinen?

Zoetwater van goede kwaliteit is schaars. Ondertussen neemt de druk op de wereldwijde watervoorziening toe. De groeiende bevolking zorgt voor meer landbouw en toenemende economische ontwikkeling. Daarvoor is meer water nodig, terwijl de klimaatverandering tot droogtes leidt. Tegelijkertijd is steeds meer water onbruikbaar door vervuiling. Ook in Nederland wordt onze zoetwatervoorraad steeds kleiner.

Gemiddeld is het directe waterverbruik ruim 100 liter water per persoon per dag in Nederland. Maar als er gekeken wordt naar het daadwerkelijke waterverbruik, inclusief het water dat nodig is voor de vervaardiging van alle producten die geconsumeerd worden, kom je op een gemiddeld waterverbruik van ongeveer 4000 liter water per persoon per dag. Van dit verborgen water komt tweederde van het voedsel dat we eten en de rest zit in industriële producten. ​​[1] Het complete waterverbruik is weer te geven als de watervoetafdruk (water footprint). Om deze te kunnen berekenen speelt virtueel water een belangrijke rol.

Virtueel water: Wat is dat?

Als je in een café een espresso bestelt met een glas water, dan zit er in de espresso honderd keer meer water dan in het glas. Naast het zichtbare water dat verbruikt wordt om een espresso te maken, bevat het ook verborgen water, zogenaamd virtueel water. Dit wordt bepaald door de hoeveelheid water die verbruikt wordt bij elke stap in het productieproces. Van de teelt van de koffieplanten, de koffieoogst, de bewerking van de bonen, het transport, de verpakking, opslag en verkoop tot het zetten van het kopje espresso. Het begrip virtueel water is bedacht door de Britse wetenschapper John Anthony Allan en staat voor de hoeveelheid water die nodig is voor de productie van een bepaald goed, ongeacht of het van industriële of agrarische herkomst is.

Voor elk product en elke dienst wordt virtueel water verbruikt en dat aandeel is meestal veel groter dan de zichtbare hoeveelheid verbruikt water. Zo is er voor de productie van een katoenen T-shirt 2.700 liter virtueel water nodig. Een paar liter is nodig om de benodigde hoeveelheid katoen te telen en te oogsten. De rest wordt verbruikt voor het reinigen van het textiel en de internationale verkoop. Voor een t-shirt uit biologisch geteeld katoen is minder water nodig, doordat het uitgebreide reinigen vanwege chemische stoffen wegvalt.

De gemiddelde Nederlander verbruikt per dag 4000 liter water, dat is 1446 kubieke meter ofwel 1,45 miljoen liter per jaar. 99 Procent van al het water dat we verbruiken heeft te maken met waterintensieve producten die gekocht worden, zoals voedsel en kleding. De meeste van die producten worden geïmporteerd, waardoor 95 procent van onze watervoetafdruk in het buitenland ligt.

Waarom is de watervoetafdruk belangrijk?

De watervoetafdruk is in 2002 ontwikkeld door Professor Arjen Hoekstra als analyse-instrument om het waterverbruik inclusief het virtuele water en de watervervuiling mondiaal in kaart te brengen. Het waterverbruik wordt gemeten in geconsumeerde (verdampte) en/of vervuilde kubieke meter water per tijdseenheid. De watervoetafdruk kan worden berekend voor personen, producten en bedrijven of productiesectoren. Zo kan worden vergeleken hoeveel water nodig is bij de productie van verschillende goederen en diensten – ook binnen de verschillende landen. Het laat tevens de invloed van het menselijke verbruik op de watervoorraden wereldwijd zien.

De watervoetafdruk van een land wordt gevormd door het directe, huishoudelijke verbruik van water en het indirecte/virtuele binnenlandse en buitenlandse waterverbruik bij de productie van goederen en diensten die geconsumeerd worden. De watervoetafdruk is een indicator voor het zoetwaterverbruik en helpt ons te begrijpen voor welke doeleinden onze beperkte zoetwaterbronnen worden verbruikt en vervuild.

Voor de watervoetafdruk van een product, is het van belang te weten waar het vandaan komt, omdat er tussen de landen grote verschillen bestaan in de hoeveelheid water die nodig is om hetzelfde product te produceren. Bovendien is het belangrijk om te weten welke soort water verbruikt wordt. Werd een bepaald gewas voornamelijk bewaterd door ‘groen’ regenwater of was er in een droog gebied ‘blauw’ oppervlaktewater nodig? Of is er zelfs sprake van grijs water, omdat het water vervuild werd met pesticiden?

Aangezien waterschaarste in toenemende mate een probleem vormt, kan de ‘water footprint’ een belangrijk gereedschap zijn in de dialoog tussen consumenten, producenten en beleidsmakers. Het kan helpen bepalen hoe verantwoordelijkheden kunnen worden genomen en internationale goederenstromen ingericht, om waar mogelijk watervoetafdrukken te verkleinen. Door de watervoetafdruk kunnen we bovendien als consument inzicht krijgen in ons individuele waterverbruik en ons dagelijks gebruik van water en de aanschaf van goederen aanpassen voor een duurzamere levensstijl.

Zo bereken je je persoonlijke watervoetafdruk

Iedere dag verbruikt de mens virtueel water. Hoe groot jouw persoonlijke watervoetafdruk is, kun je berekenen op de website van Water Footprint Networks. Deze non-profit organisatie biedt een snelle en een uitgebreide test om je watervoetafdruk te berekenen. Voor de uitgebreidere versie dien je een week lang je voedselconsumptie bij te houden en het huishoudelijk waterverbruik binnens- en buitenshuis. Daarbij worden vragen gesteld als: Hoe vaak eet je vlees per week? Hoe lang sta je onder de douche? Hoe vaak was je je auto?

Het is natuurlijk tijdsintensief om gedurende een week je eigen gewoonten bij te houden, maar je wordt je zo wel bewust van je eigen persoonlijke watervoetafdruk. Voor één kilo rundvlees staat bijvoorbeeld ongeveer 15.000 liter water. Het aandeel virtueel water komt grotendeels uit de aanbouw van veevoer. Als je er vanuit gaat dat we in Nederland gemiddeld iets meer dan 100 gram vlees per dag eten, kun je door minder vlees te eten, je watervoetafdruk enorm verkleinen en daarmee je invloed op de natuur en het milieu positief beïnvloeden.

Met deze tips kun je je watervoetafdruk verkleinen

• Virtueel water ligt verstopt in je winkelwagen. Vlees, koffie en thee behoren tot de zogenaamde “dorstige” goederen: producten die bijzonder water-intensief zijn in hun productie en import. Gebruik deze producten met mate om je watervoetafdruk te verkleinen. Het voedingscentrum heeft enkele adviezen en tips over voedselconsumptie op een rijtje gezet, waarmee je je watervoetafdruk kunt verkleinen.
• Koop regionale producten passend bij het seizoen. Op deze manier berperk je de consumptie van virtueel water door transport en speciale teelt. Uiteindelijk komt het grootste gedeelte van de wereldwijde watervoetafdruk uit de landbouwsector.
• Laat eten niet bederven, want voedselverspilling is waterverspilling. Plan je maaltijden voordat je gaat winkelen en maak een boodschappenlijstje. Zo komen alleen de producten in je winkelwagen die je daadwerkelijk nodig hebt. Een snelle koelkastcheck voordat je naar de supermarkt gaat, kan dubbele aankopen voorkomen.
• Papier behoort ook tot de “dorstige” goederen. Gebruik de achterkant van bedrukt papier als kladpapier of boodschappenbriefje of maak gebruik van een digitaal boodschappenlijstje. Er zijn diverse gratis apps, waarin je zelfs de artikelen af kunt vinken. Door één A4’tje minder te gebruiken, bespaar je wel 10 liter virtueel water.
• Wees zuinig op dingen. Hoe langer je produkten gebruikt en de aanschaf van nieuwe artikelen uitstelt, des te minder virtueel water verbruik je op de lange termijn. Vooral electrische apparatuur bevat veel virtueel water. Voor de productie van een smartphone is er volgens het aquapath-project 910 liter water nodig. De aankoop van tweedehands producten heeft het voordeel, dat het virtuele water twee keer wordt gebruikt.

[1] Informatie over het verbruik van verborgen water is gebaseerd op een artikel van geograaf Henk Donkers: Virtueel water