Materiaalkunde linnen: Oorsprong, teelt en toepassing van deze natuurlijke vezel

Niet voor niets heeft de vlasplant de Latijnse naam Linum usitatissimum gekregen, wat zoiets betekent als “het meest gebruikte linnen”. Al minstens 6.000 jaar wordt er van het ecologische multitalent linnen gemaakt. Het is een natuurlijk en robuust materiaal dat in de laatste jaren weer aan populariteit gewonnen heeft en wordt gebruikt voor de productie van hoogwaardige kleding, keuken- en woontextiel. Het materiaal wordt ook gebruikt als schildersdoek en voor producten in de meubel- en automobielindustrie.

Onder linnen verstaat men zowel de vlasvezel, als het daaruit vervaardigde linnenweefsel, dat eenvoudig herkenbaar is aan het lichte glimmen en de bijzondere structuur. Linnen is een natuurlijke stof met bijzondere eigenschappen: het is licht en luchtig, robuust en vuilafstotend. Afhankelijk van de verwerking voelen linnen stoffen heerlijk zacht of sterk en stevig aan. Het natuurlijke kreukeffect, dat wordt veroorzaakt door de geringe elasticiteit van de vezel, is typisch voor linnen. Het maakt dit natuurlijke materiaal onmiskenbaar. Voor velen is het een kwaliteitskenmerk, een teken van het karakter van linnen.

Om uit de lange droge stengels van de vlasplant hoogwaardige vlasvezels te verkrijgen, moeten een reeks complexe productiestappen plaatsvinden, wat de hogere prijs van linnenweefsel verklaart.

Stap voor stap: van vlas tot linnen

De vlasplant voelt zich het best thuis in gebieden met een zeeklimaat, met gematigde temperaturen en een constante afwisseling van zon en regen. De beste vlasopbrengsten ter wereld komen uit Noord-Frankrijk, België, Nederland en ook Noord-Duitsland. De grootste groeigebieden zijn China, Frankrijk en België. De verdere verwerking van het vlas vindt daarentegen vaak plaats in Hongarije, Oostenrijk, Noord-Italië of Tsjechië.

Slechts enkele dagen bloeit de hemelsblauwe, tere vlasplant in de vroege zomer op de velden. Na het zaaien in het voorjaar duurt het minstens 100 dagen voordat het vlas de juiste hoogte van ongeveer een meter heeft bereikt. Zodra de zaaddozen geel worden, worden de planten met hun wortels uit de grond getrokken en op het veld te drogen gelegd, het zogenaamde “slijten”. Gedurende enkele weken wordt het blootgesteld aan regen, dauw en zonneschijn.

Nu neemt de natuur het over: vocht en warmte zetten een soort rottingsproces in gang, “roten” genaamd, waarbij de pectine, die de vezels bijeenhoudt, wordt afgebroken. Een duurzaam proces, want een deel van de voedingsstoffen komt zo weer in de bodem terecht. De houtachtige delen kunnen daarna eenvoudiger van de vezels gescheiden worden.

Na het roten, worden de vezels gedroogd en de vruchtkapsels van de stengels verwijderd. Dit proces heet “repelen”. De bolvormige vruchtkapsels verbergen het lijnzaad dat als zaadgoed gebruikt kan worden voor de volgende oogst. Maar door het hoge gehalte aan omega-3-vetzuren en vezels wordt lijnzaad al eeuwenlang als een waardevol voedingsmiddel gezien en gebruikt als lijnzaadolie of als een smaakvolle toevoeging aan bakwaren of muesli.

Terug naar de linnenproductie: Na het verwijderen van de vruchtkapsels breekt men de houtachtige vezels en haalt ze vervolgens door een soort grove metalen borstel, het zogenaamde “hekelen”. De vezelbundels kunnen vervolgens worden verwerkt tot spinbaar vlas en geweven tot hoogwaardig linnen. De kwaliteit van het linnen hangt af van de lengte en de sterkte van de vezels.

Linnen: een stof met goede eigenschappen

Linnenweefsel heeft vele eigenschappen die een positief effect hebben op het draagcomfort van kleding. Linnen stoffen absorberen vocht en geven dit snel weer af aan de omgeving. Linnen is robuust en kan veel hebben. Klassieke kledingstukken van linnen zijn vooral hemden en broeken, maar intussen is de keuze aan linnen kledingstukken veel uitgebreider, zoals rokken, overalls of jurken van linnen. In de zomer vinden veel mensen het verkoelende effect van linnen aangenaam.

Naast zuiver linnen bestaat er ook halflinnen. Dit is een combinatie van linnen met katoengaren. Deze stof wordt ook gebruikt voor de productie van kleding.

Linnen is niet alleen geschikt voor kleding, maar ook voor woontextiel en accessoires, zoals tafelkleden, meubelstoffering, kussenhoezen, plaids, gordijnen of lampen. Broodzakken van linnen houden het vocht van bakwaren vast en voorkomen schimmel – het brood blijft vers en sappig.

Linnenvezels in de industrie

Linnenvezels zijn minder elastisch dan katoen en het is deze spankracht die de stof aantrekkelijk maakt voor de industrie. Tegenwoordig wordt hier ongeveer tien procent van deze plantaardige vezels gebruikt. Er worden hoofdzakelijk vlasvezels gebruikt, die niet nodig zijn voor de textielproductie. Sinds enkele jaren gebruikt de industrie vlasvezels voor bijvoorbeeld de voering van kofferbakken en voor het afdichten van houten schepen. Ook roeiboten en surfplanken worden steeds vaker vervaardigd uit vlas – als milieuvriendelijk en duurzaam alternatief voor glasvezels.

Linnenproductie: een traditie die duizenden jaren teruggaat

De teelt en de verwerking van linnen gaan terug tot de oudheid. Zelfs de oude Egyptenaren droegen kledingstukken van koel linnen en wikkelden hun mummies in linnen lijkwaden. In de Middeleeuwen was linnen, samen met wol, een van de meest gebruikte basisstoffen voor textiel.

Linnen was een multitalent: de vezels ervan werden gebruikt voor hemden en jurken, maar ook voor bed- en tafellinnen, zadeldekken voor paarden, dekzeilen en riemen. Linnen verbanden werden gebruikt om wonden te bedekken. Meubels werden gestoffeerd met een deel van de vezels. De houten delen werden in de winter voor het verwarmen van de ruimtes gebruikt. De geperste lijnzaadolie werd beschouwd als een voedingsmiddel en een geneesmiddel. Lijnolievernis – een mengsel van lijnolie en droogmiddelen – werd gebruikt om schilderijen te beschermen.

Het verbouwen en verwerken van vlas tot linnen was een moeizaam, lichamelijk veeleisend proces dat verscheidene weken in beslag nam. De mannen werkten op het land, en de vrouwen sponnen de grove vezels tot garen en weefden er doek van. De vlasteelt en de linnenweverij hebben lange tijd een groot deel van de plattelandsbevolking in hun levensonderhoud voorzien.

Katoen als concurrent

Tegen het einde van de 19e eeuw was linnen bijna volledig verdrongen door de concurrent katoen. Katoengaren kan sneller en goedkoper worden geproduceerd dan vlas. De pluizige zaadharen uit de bloemcapsules kunnen direct na de oogst worden verwerkt tot spinbare draden. Met de industrialisatie ontwikkelde katoen zich snel tot de meest geproduceerde natuurlijke vezel ter wereld. Ongeveer 40% van onze kleding wereldwijd is van katoen gemaakt. Volgens het WWF was het aandeel katoen in 2018  23,5 procent van de totale vezelproductie en linnen ongeveer twee procent.

De verwerking van katoen is minder omslachtig dan de productie van linnen. Bij de conventionele teelt hebben katoenplanten echter aanzienlijk meer minerale meststoffen en bestrijdingsmiddelen nodig. Deze komen in het grondwater terecht en tasten het ecosysteem aan. Bovendien verbruikt de katoenplant een enorme hoeveelheid water. De productie van één kilogram van deze natuurlijke vezel kost wereldwijd ongeveer 11.000 liter water, terwijl voor linnen slechts een kwart van deze hoeveelheid water nodig is. Zelfs voor biologisch katoen is veel water nodig – al worden de velden in sommige teeltgebieden wel met regenwater geïrrigeerd.

Linnen: een van nature duurzame stof

De vlasplant is niet veeleisend en robuust. Hij groeit snel en stelt geen hoge eisen aan de bodem en het klimaat. Door het lage waterverbruik kan kunstmatige irrigatie volledig achterwege blijven. Dit is een echt pluspunt uit het oogpunt van ecologie en duurzaamheid. Bij de gecontroleerde biologische teelt van vlas worden geen chemische meststoffen of pesticiden gebruikt. Maar zelfs voor de conventionele teelt van de vlasplanten zijn er weinig mest en bestrijdingsmiddelen nodig. Bovendien kan vlas op onze breedtegraden worden verbouwd en hoeft het niet over lange afstanden te worden vervoerd. 80 procent van de vlasplanten groeien in Europa. Het klimaat in Noord- en West-Europa is zeer geschikt voor de teelt van deze vezelplant. Korte transportafstanden hebben een positief effect op het ecologisch evenwicht.

Linnen stoffen scoren ook hoog op het gebied van duurzaamheid: het duurzame en onderhoudsvriendelijke linnen slijt veel minder snel dan katoenen stoffen. Linnen stoffen vervagen niet en behouden hun stevige structuur zelfs na vele jaren. Stoffen gemaakt van linnen zijn niet alleen volledig biologisch afbreekbaar. Na zijn eerste leven als kledingstuk of beddengoed, kan het onverwoestbare materiaal een tweede leven tegemoet gaan. Je kunt hem gebruiken als glazen- of poetsdoek of zelfs als ademend mondkapje.