Klimaat als twistpunt: Klimaatcommunicatie met klimaattwijfelaars

Ben je ooit geconfronteerd met onbegrip, berusting, angst of zelfs woede over het gespreksonderwerp klimaatcrisis en de maatregelen om die te bestrijden? Hoe reageerde je? Heb je de kwestie laten vallen of is het tot een conflict gekomen? Klimaatpsycholoog Janna Hoppmann zegt: “Het is geen wonder dat een bedreiging zoals de klimaatcrisis aanleiding kan geven tot onderlinge conflicten. Hoewel de crisis vandaag de dag super present is, is ze voor velen te complex, lijkt ze onoplosbaar, is er onvoldoende empathie en roept ze snel onaangename schuld- en schaamtegevoelens op.” Volgens haar is het juist daarom zo belangrijk dat mensen met elkaar in gesprek blijven, naar elkaar luisteren en inspelen op de zorgen en angsten van hun medemensen. Samengevat: er is behoefte aan klimaatcommunicatie op basis van gelijkwaardigheid. Want alleen samen kan de crisis worden overwonnen.

Goede klimaatcommunicatie: empathie, oprechte belangstelling en aanmoediging

Wie constructief wil communiceren met klimaat (twijfelaars) en hen idealiter zelfs wil motiveren om hun gedrag te veranderen, moet zich bewust zijn van enkele psychologische en communicatieve grondbeginselen. Janna legt uit: “Louter feiten of bangmakerij inspireren niet tot actie. In plaats daarvan moet onze klimaatcommunicatie erop gericht zijn onze gesprekspartners met nieuwsgierigheid en oprechte belangstelling open te stellen voor alternatieve perspectieven.”

Voor een geslaagde discussie is empathie dus belangrijker dan repliek, openheid effectiever dan betweterigheid en aanmoediging effectiever dan een beroep op het geweten.

Klinkt dat uitdagend? Dat is het ook! Hieronder gaan we dieper in op enkele klassieke “klimaatweerstanden” en geven we telkens drie tips om er constructief op te reageren.

Klimaatcommunicatie tegen klimaatonmacht: “Ik kan toch niets doen”.

Deze uitspraak verhult meestal een gevoel van onmacht en hulpeloosheid. “We willen allemaal autonoom zijn en de dingen onder controle hebben. Dat is niet gemakkelijk in het licht van de klimaatcrisis. Het ontbreekt veel mensen aan zelfredzaamheid in dit opzicht,” weet Janna. In het ideale geval kan goede klimaatcommunicatie echter hoop zaaien en zichtbaar maken: Samen kunnen we als groep en samenleving nog veel in beweging brengen.

Suggesties voor constructieve klimaatcommunicatie en reacties:

1. Vraag naar oplossingen: “Ik denk dat veel mensen zich net zo voelen als jij. Wat zou er volgens jou moeten gebeuren om je niet meer zo machteloos te voelen?”
2. Succesverhalen delen: “Als Greta Thunberg in augustus 2018 zo had gedacht, was er geen Fridays for Future en was klimaatverandering waarschijnlijk nog steeds een nicheonderwerp in de media en de politiek. Wat denk jij ervan?”
3. Aanmoedigen met je eigen ervaringen: “Lange tijd had ik ook het gevoel dat ik niets kon doen. Maar sinds ik politiek actief ben voor meer klimaatbescherming, heb ik weer hoop. Wil je me vergezellen naar een van onze evenementen?”

Klimaatwoede: “Klimaat hier, klimaat daar. Ik wil er niets meer over horen!”

“Deze uitspraak duidt op te hoge verwachtingen of eenvoudig op verontwaardiging over de huidige situatie,” zegt Janna. In het geval van woede en vermijding kan het helpen mensen middels empathische klimaatcommunicatie aan te spreken en samen de kern van de woede te achterhalen.

Suggesties voor constructieve klimaatcommunicatie en reacties:

1. Zich verontschuldigen: “Sorry, ik wilde je niet de les lezen over dingen die je al weet.”
2. Begrip tonen: “Ik vind het soms ook belastend om dag in dag uit met het klimaat bezig te zijn naast alle andere crises in deze wereld.”
3. Focus verleggen: “Je wilt niet meer over problemen praten. Wat denk je ervan als we in plaats daarvan praten over oplossingen en hoe jij je een toekomst voorstelt die het waard is om te leven?”

Klimaatcommunicatie tegen klimaatschuld: “Maar de anderen …”

Als het over de klimaatcrisis gaat, is het eerste wat veel mensen doen met de vinger wijzen naar andere landen, groepen of individuen wier CO2-voetafdruk groter is dan die van henzelf. “Dit gaat meestal over het beschermen van de eigenwaarde. Schaamte en schuldgevoelens kunnen ook een rol spelen,” legt Janna uit. Zij beveelt aan de kwestie van klimaatrechtvaardigheid openlijk aan te spreken.

Suggesties voor constructieve klimaatcommunicatie en reacties:

1. Nauwkeuriger navragen: “Wie zou je eigenlijk meer willen zien doen voor het klimaat?
2. Een verbinding creëren: “Ik ben ook vaak boos dat de politiek zo weinig doet om de opwarming van de aarde tegen te gaan. Misschien moeten we daarom als individu juist actiever worden?”
3. Praten over klimaatrechtvaardigheid: “Nederland staat in de top tien van CO2-vervuilers van de Europese Unie. Zouden we daarom niet een extra inspanning moeten leveren?”

Klimaatnaïviteit: “Technologie is de oplossing”.

Sommige mensen klampen zich vast aan de hoop dat we ons op een dag, dankzij gigantische zonnereflectoren in de ruimte of enorme machines voor CO2-afzuiging, geen zorgen meer hoeven te maken over de opwarming van de aarde. Janna wijst op het volgende: “Klimaatbescherming is niet alleen een probleem voor ingenieurs, technici en dergelijke, maar een taak voor de hele samenleving. Een sterk geloof in technologie is vooral een strategie om de eigen verantwoordelijkheid weg te schuiven en zich niet te hoeven inspannen.”

Suggesties voor constructieve klimaatcommunicatie en reacties:

1. Toestemmen met een slag om de arm: “We hebben inderdaad ook technische oplossingen nodig. Maar wat als geoengineering grote neveneffecten zou hebben of veel te duur of te energie-intensief zou zijn?”
2. Het zou geweldig zijn als ingenieurs de door de mens veroorzaakte klimaatverandering voor ons konden oplossen, maar dat hou ik voor riskant en onwaarschijnlijk. Aangenomen dat er geen technische oplossing is, welke klimaatbeschermingsmaatregelen zouden volgens jou de grootste impact hebben?”
3. Geef je eigen angsten toe: “Ik ben bang voor het idee om de redding van onze planeet in de handen van een paar mensen te leggen. Hoe voel jij je bij dat idee?”

Klimaatbagatellisering: “Het klimaat heeft zich steeds veranderd”.

Het ontkennen of bagatelliseren van klimaatverandering kan bijzonder frustrerend zijn in gesprekken. Toch ligt hier meestal niet in de eerste plaats onwetendheid of domheid aan ten grondslag, maar eerder normen en waarden en sociale identificatie. Door succesvolle klimaatcommunicatie kunnen onderliggende oorzaken worden uitgezocht. Janna zegt: “De klimaatcrisis voedt vele angsten. Sommigen proberen hun angsten te onderdrukken door de gebeurtenissen te bagatelliseren. Daarmee willen ze een gevoel van veiligheid terugwinnen.”

Suggesties voor constructieve klimaatcommunicatie en reacties:

1. Een combinatie van feiten en emoties: “Sinds de jaren zeventig is elk decennium in Nederland warmer geweest dan het vorige. Wat vind je van de gedachte dat dit eeuwig kan doorgaan?”
2. Delen van eigen angsten: “Ik heb ook gehoord dat onze aarde al grote temperatuurschommelingen heeft overleefd. Maar de snelheid van de klimaatcrisis maakt me bang. Wat als wij en alle andere levende wezens ons niet snel genoeg kunnen aanpassen aan de stijgende temperaturen?”
3. Hypothetische vraag: “Stel dat de klimaatcrisis minder bedreigend blijkt dan de meeste wetenschappers voorspellen. Welke klimaatbeschermende effecten zou je dan nog willen? Schonere lucht? Goedkopere, hernieuwbare energie?”

Klimaatcommunicatie tegen hopeloosheid: “Het is te laat!”

Deze uitspraak komt neer op capitulatie. “Sommige mensen lijken de hoop voor onze planeet te hebben opgegeven. Hun emoties variëren van angst tot verdriet tot wanhoop. Sommigen raken zelfs in een soort doemdenkerij of rampdenken,” zegt Janna.

Suggesties voor constructieve klimaatcommunicatie en reacties:

1. Toestemmen met een slag om de arm: “Klopt, we zijn laat. Maar wat als we nu niets meer doen tegen de klimaatcrisis?”
2. Verandering van perspectief: “Wat zou iemand in Bangladesh die regelmatig natuurrampen meemaakt hiervan zeggen?”
3. Hypothetische vraag: “Stel je voor dat het niet te laat is. Welke bijdrage aan klimaatbescherming zou voor jou gemakkelijk zijn?

Klimaatluiheid: “Klimaatbescherming is lastig en schaadt onze welvaart”.

Het staat buiten kijf: wie de klimaatcrisis serieus neemt, moet zijn gedrag veranderen op individueel, economisch en maatschappelijk niveau. Janna weet ook dat dit belastend is: “Veel mensen hebben een sterke behoefte aan zekerheid en willen daarom dat alles hetzelfde blijft. Ze klampen zich vast aan gewoontes en vrezen mogelijke toekomstige verlies of opoffering van levenskwaliteit.”

Suggesties voor constructieve klimaatcommunicatie en reacties:

1. Nadruk op autonomie: “Het is geheel jouw beslissing of je wilt deelnemen aan klimaatbescherming.”
2. Toon begrip, vraag naar oplossingen: “Ik begrijp dat het vermoeiend is om in het dagelijks leven voortdurend te letten op milieuvriendelijkheid en beschadiging van het klimaat. Wat zou er moeten gebeuren om klimaatbescherming wat gemakkelijker en comfortabeler te maken?”
3. Hypothetische vraag en onthullende gevoelens: “Stel dat we allemaal lui zijn en niets doen. Waar ben je dan het meest bang voor als je denkt aan de gevolgen van de klimaatcrisis?”

Conclusie: klimaatcommunicatie werkt het best via verhalen en gevoelens

De klimaatcrisis is zowel bedreigend als complex. Het roept allerlei emoties op en daarom is het niet verwonderlijk dat mensen er onenigheid over krijgen. Bovenstaande voorbeelden geven impulsen voor klimaatcommunicatie waarbij het niet alleen gaat om het winnen van een woordenwisseling, maar om het praten op ooghoogte. Als je echter echt klimaat(twijfelaars) wilt bereiken en ze misschien zelfs op andere gedachten wilt brengen en tot actie wilt aanzetten, moet je voorzichtig te werk gaan. Stel vooral veel vragen stellen die uitnodigen om hun verhaal te vertellen. Aangezien elke situatie anders is en elke persoon andere waarden en ervaringen meebrengt, is het belangrijk flexibel te blijven en verschillende strategieën uit te proberen.

In principe adviseert Janna: “Verleg waar mogelijk de focus van louter klimaatfeiten naar verhalen en gevoelens. Door onze eigen zwakheden en zorgen toe te geven, kunnen we een brug slaan naar onze gesprekspartner. Het is vooral belangrijk om open vragen te stellen en actief te luisteren. Het is meestal veel effectiever om te wijzen op mogelijkheden voor actie in plaats van alleen maar paniek te zaaien.”

Over onze expertin Janna Hoppmann

Janna Hoppmann is klimaat- en organisatiepsycholoog. Als oprichtster van de sociale start-up ClimateMind leidt zij leidinggevenden uit het maatschappelijk middenveld, de politiek, de overheid en het bedrijfsleven op tot authentieke en inspirerende vormgevers en besluitvormers voor klimaatbescherming. In de afgelopen twee jaar heeft zij ongeveer 1.500 Change Agents met betrekking tot klimaatpsychologie en klimaatcommunicatie geadviseerd en getraind.