Herkomst van de zwarte zeep: een mythe uit Afrika
De receptuur van de zwarte zeep is net zo oud als de olijfoliezeep volgens Syrische traditie, de Aleppo-zeep. Al eeuwenlang produceren de mensen in West-Afrika zelf hun zeep voor thuisgebruik. Per regio varieert de samenstelling wel iets. De zwarte zeep, ook wel Dudu Osun genoemd, wordt gebruikt voor huid- en haarverzorging, maar ook voor de was en schoonmaak. Bovendien kennen mensen er genezende krachten aan toe. Genoeg redenen om de oorsprong van zwarte zeep eens nader te bekijken.
De natuurlijke ingrediënten van Dudu Osun zijn ter plaatse volop beschikbaar en de bereiding is eenvoudig. Een mengsel van palmpitolie, sheabutter en as uit cacaodoppen en gedroogde palmdelen zijn de hoofdingrediënten. Het bevat ook citrusextract, wilde honing en aloë vera. De aanwezige glycerine ontstaat op natuurlijke wijze tijdens het productieproces.
Inhoud
Herkomst van de zwarte zeep – oude receptuur, moderne techniek
Het verbazingwekkende aan de oorsprong van de zwarte zeep is dat er aan de traditionele receptuur en bij het winnen van de ingrediënten tot op heden helemaal niets is veranderd. Alleen de productiemethode is veranderd, want om aan de groeiende vraag te voldoen wordt het proces ondersteund door moderne techniek. De zwarte zeep wordt geproduceerd in het West-Afrikaanse Nigeria, om precies te zijn in Lagos, door het bedrijf Tropical Naturals Limited.
De import naar Duitsland verloopt via de firma Spa Vivent, een klein bedrijf in het Nedersaksische Hollerstedt bij Hamburg, Duitsland. Spa Vivent is gespecialiseerd in de verkoop van natuurlijke en duurzame verzorgingsproducten. De bedrijfsleiders Erica Ramsey en Stephan Bartmann hebben regelmatig contact met Abiola Ogunrinde, de eigenaar van Tropical Naturals Limited in Lagos. Abiola Ogunrinde startte de productie van de zwarte zeep in een garage, zoals dat hoort voor een echte startende onderneming. Vandaag de dag heeft hij meer dan 300 mensen in dienst.
Hoe is de zwarte zeep naar Duitsland gekomen?
De bedrijfsgeschiedenis van Spa Vivent is nauw verbonden met de zwarte zeep. De bedrijfsleiders namen 70.000 stukken zwarte zeep over uit een faillissement. “De inhoud van de container was niet betaald en wij wisten helemaal niets van dit product. Zwarte zeep was in die tijd vrijwel onbekend in Duitsland”, beschrijft Stephan Bartmann over zijn toetreding in de natuurcosmetica-branche. “Om meer over de zeep te weten te komen, besloten we de producenten in Lagos te bezoeken en een kijkje achter de schermen te nemen. Dat was een zeer indrukwekkende ervaring.“ Met ondersteuning van Dr. Abdeh van de Duitse dienst voor internationale samenwerking (Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit , DIZ) vormden de bedrijfsleiders zich een indruk van de omstandigheden ter plaatse.
Een kijkje ter plaatse: hoe wordt de zwarte zeep gemaakt?
“Op de straten van Lagos heerst totale chaos en wij konden ons niet voorstellen, daar productielocaties aan te treffen die aan Europese hygiëne-eisen zouden voldoen. Maar we hadden het mis“, maakt Erica Ramsay duidelijk. “Alles op het terrein van 20.000 m² is zorgvuldig geordend en georganiseerd.” Moderne machines, vulinstallaties en een laboratorium zorgen ervoor dat de productie soepel verloopt en wordt gecontroleerd.
„Het land gebruikt voor de productie van de zwarte zeep natuurlijke grondstoffen die ze zelf kunnen produceren. Alle ingrediënten zijn afkomstig van duurzame teelt in de regio. Het is een puur Afrikaans natuurproduct dat geen geïmporteerde bestanddelen bevat“, verzekert Erica Ramsay. De toeleveringsketen is systematisch opgebouwd en de producten komen van nabijgelegen bedrijven en boeren. De honing komt van de bijenkorven die Abiola Ogunrinde voor de zeepfabriek heeft neergezet. De aloë vera bladeren komen vers uit de jungle. De werknemers wassen ze met de hand en verwerken ze tot zeep.
Is de palmolie die gebruikt wordt in de zwarte zeep duurzaam?
De directeuren Erica Ramsay en Stephan Bartmann hebben ook de bedrijven van de meeste leveranciers leren kennen. Hiertoe behoorde ook een palmpitoliefabriek, die zich presenteerde als een goed georganiseerd en modern bedrijf. “We konden het gehele proces van de oliewinning in de oliemolen stap voor stap volgen”, beschrijft Stephan Bartmann de bezichtiging. “Kleine boeren uit de omgeving van Lagos leveren de palmpitten aan, die duurzaam worden geteeld. De pitten worden koudgeperst in de molen, aan Tropical Naturals geleverd en daar volgens moderne standaards verwerkt .”
De oliepalm behoort tot de meest productieve oliebron en is vanwege zijn chemische eigenschappen veelzijdig inzetbaar. Slechts tien procent van de wereldwijd geproduceerde palmolie wordt in cosmetica verwerkt. Het grootste deel komt in de voedingsmiddelenindustrie en in zogenaamde ‘biobrandstof’ terecht. De oliepalm heeft een drie tot acht keer zo hoge opbrengst als andere oliehoudende gewassen, zoals koolzaad en zonnebloemen, omdat er aanzienlijk minder land voor nodig is.
De herkomst van de zwarte zeep: een zuiver natuurproduct
Een belangrijk bestanddeel van de zwarte zeep is sheabutter, ook wel karitéboter genoemd. De koudgeperste sheabutter wordt uit de noten van de sheaboom gewonnen. Die geeft de zeep zijn voedende en terugvettende eigenschappen, waarom deze zo wordt gewaardeerd. De sheaboom is in Afrika van groot economisch belang. Eens per jaar produceert de boom vruchten, waarvan uit de vetrijke noten, de sheanoten, de boter wordt geëxtraheerd. Deze heeft uitstekende hydraterende eigenschappen, is rijk aan vitamine E, provitamine A en onverzadigde vetzuren. Het maakt de huid soepel en hydrateert deze. Vers geoogste aloë vera ondersteunt dit proces.
Een ander belangrijk bestanddeel is de as van verbrande cacaoplanten en palmvruchten. Het geeft de zeep zijn karakteristieke kleur. Zwarte zeep is namelijk niet echt zwart, maar donkerbruin van kleur. Hoe hoger het aandeel zwarte palmpitolie en as, hoe donkerder de kleur van de zeep. In Afrika wordt de donkere kleur beschouwd als bewijs van de zuiverheid van het product.
“Onze producten zijn gecertificeerd, en hebben het ICADA Global Ethics en ICADA Naturals keurmerk gekregen“, benadrukt Stephan Bartmann. “Ze zijn zeer huidvriendelijk en biologisch afbreekbaar. De producten bevatten geen microplastics en de verpakking is plasticvrij.“
Eén zeep voor verschillende toepassingen
De veelzijdigheid heeft de zwarte zeep de aanduiding “alleskunner” opgeleverd. Zwarte natuurzeep is niet alleen geschikt voor het wassen van de handen, maar voor het hele lichaam. Het reinigt ook het haar grondig en mild zonder de hoofdhuid te belasten. Het haar wordt steviger en krijgt een natuurlijke glans. De ingrediënten produceren een fijn schuim, dat ook ideaal is als scheerzeep. Ook gezichtsmaskers en peelings om dode huiddeeltjes te verwijderen zijn mogelijk met de zeep en zijn schuim. In Afrika wordt de zeep zelfs gebruikt om de was te doen en schoon te maken.
Dudu Osun: de mythe van haar helende krachten
‘Dudu Osun’ stamt uit de taal van de Yoruba, een West-Afrikaans volk, dat voornamelijk in het zuidwesten van Nigeria leeft. ‘Dudu’ bekent zwart en ‘Osun’ is een godin uit de Yoruba-religie. Ze is de beschermgodin van de rivieren en het zoete water, van de vruchtbaarheid, de schoonheid en de liefde.
Zwarte zeep is voor de Yoruba veel meer dan een verzorgingsproduct. Al eeuwenlang gebruiken ze de zwarte zeep voor lichaamsverzorging en ter verlichting van huidproblemen. Zij zijn er vast van overtuigd dat het hoge percentage as ontstekingen tegengaat en zelfs acne en eczeem vermindert. Dudu Osun wordt beschouwd als effectief middel tegen rimpels, pigmentvlekken en vele andere huidproblemen. De reden voor deze genezingsmythe is ook de Afrikaanse sheaboom. Hij wordt beschouwd als ‘heilige levensboom’, omdat hij voedsel, lichaamsverzorging en medicijnen levert.
De herkomst van de zwarte zeep laat een grote betrokkenheid voor mensen zien
Abiola Ogunrinde hecht veel waarde aan faire arbeidsomstandigheden in zijn bedrijf. Deze houding werd ook beïnvloed door zijn eerdere werk voor het gigantische Unilever-concern, waar de focus anders lag. De werknemers zijn sociaal verzekerd en hebben vaste werktijden. Dankzij de eerlijke lonen, die boven het lokale minimumloon liggen, kunnen de kinderen van de werknemers naar school gaan. Daarnaast steunt Abiola Ogunrinde een naaiproject waarbij vrouwen van Afrikaanse stoffen traditionele kledingstukken maken en zo bijdragen aan de financiering van het huishouden.
“In het hele proces van de zeepproductie is er geen sprake van kinderarbeid of onaanvaardbare werktijden. De personeelsruimte en arbeidsvoorwaarden zijn niet anders dan in Duitsland,” verduidelijkt Stephan Bartmann. “We zijn naar het land gereisd met verkeerde denkbeelden en hebben onze vooroordelen snel laten varen. Het land is prachtig en de mensen hebben ons zeer hartelijk en open ontvangen.” Ondertussen hebben Erica Ramsey en Stephan Bartmann de exclusieve rechten om de zwarte zeep in heel Europa te distribueren en willen hiermee een duurzame, sociale vorm van wereldwijd zakendoen promoten.