Plantenportret goudsbloem: een waardevolle tuinschat

De goudsbloem (Calendula officinalis) is een populaire sierplant in onze tuinen. Vroeger zorgden de mooie geeloranje bloemen ook al voor kleurrijke accenten in landelijke tuinen. Bovendien zijn de mensen al eeuwenlang onder de indruk van de ongelofelijke bloeikracht van deze vrolijke zomerplant. Van juni tot oktober strekt hij elke dag nieuwe bloemen uit naar de zon. Dit wordt ook aangegeven door de botanische naam “Calendula”, omdat de plant vele maanden bloeit (lat. calendis).

Maar niet alleen optisch is de plant een verrijking. Want goudsbloemen zijn bijzonder heilzaam en behoren al eeuwenlang tot een van de belangrijkste geneeskrachtige planten. Daarom hebben ze ook de aanvullende naam “officinalis” gekregen, wat aangeeft dat de plant in apotheken werd aangeboden. (Frans offcine=apotheek). Tot op de dag van vandaag is goudsbloem- ofwel calendulazalf een van de bekendste middelen uit de kruidenapotheek.

Laten we de eigenschappen van de goudsbloem in de tuin en in de geneeskunde eens nader bekijken.

De goudsbloem als tuinplant

Calendula officinalis heeft een groot genetisch potentieel, wat tot uiting komt in de bloemgrootte en bloemkleur van de verschillende variëteiten. Tegenwoordig zijn er, afhankelijk van de teelt, lichtgele tot donkeroranje bloeiende variëteiten, met gevulde, halfgevulde of ongevulde bloemen, met een lichtgeel of donkerrood oog (capitula). De dubbele variëteiten hebben bijzonder veel lintbloemenblaadjes. Voor medicinale doeleinden worden bij voorkeur oranje gekleurde, dubbele variëteiten gebruikt, omdat deze vanwege hun hoge gehalte aan carotenoïden en flavonoïden als bijzonder effectief worden beschouwd. Zulke variëteiten zijn bijvoorbeeld “Erfurter Orangefarbige”, “Pacific Orange”, “Orange King” of “Orangekugel”.

De goudsbloem heeft weinig mest nodig

In de tuin is de goudsbloem niet veeleisend en gedijt in bijna alle grondsoorten. Als zogenaamde “zwakke groeier” heeft de plant nauwelijks bemesting nodig; te veel stikstof vermindert zelfs de bloei. De bloem geeft de voorkeur aan warme zonnige plaatsen waar het de meeste helende stoffen kan ontwikkelen. De standplaats mag echter niet te droog zijn. Zorg voor voldoende vocht in de wortelzone. Tijdens langdurige droogte veranderen de bloemen van grootte en kleur; ze worden kleiner en het oranje verandert naar geel.

De eenjarige plant kan van april tot juni direct buiten worden gezaaid. Zaai de rijen het beste met een afstand van 30-40 cm; in de rij worden de plantjes na opkomst met 10 cm. afstand uitgedund. De goudsbloem houdt van de nabijheid van soortgenoten, de dichte stand in de rij verhoogt de bloemvorming. Fosfor bevordert ook de bloei, dus je kunt het goudsbloembed voor het zaaien bestrooien met een beetje houtas. Waar de goudsbloem eenmaal staat, zaait hij zichzelf vaak uit. De zaden zijn onregelmatig van vorm en zien eruit als halve maantjes.

Goudsbloemen zijn gevoelig voor meeldauw: knoflook helpt.

De goudsbloem is erg gevoelig voor meeldauw, wat komt door zijn zuidelijke oorsprong. Hij houdt van warm en droog, terwijl we bij ons in de zomer een hoge luchtvochtigheid hebben. In de nazomer, meestal vanaf augustus, bedekt de schimmelziekte de bladeren en stengels met een witte laag en verliezen de goudsbloemen al snel hun zin om te bloeien. Gemengde teelt met knoflook vermindert het risico op schimmel en levert duidelijke opbrengstvoordelen op voor beide gewassen. Je kunt de plant ook in een vroeg stadium versterken met spuiten (bijv. heermoes).

De grond houdt van de “tuindokter” goudsbloem

De lange penwortels van de goudsbloem maken de grond los en de uitscheidingsproducten van de wortels verdrijven nematoden. Nematoden zijn kleine, tot 1 mm lange draadwormen (aaltjes), die zich aan wortels vastzuigen en ervoor zorgen dat deze afsterven. De plant is dan ook bij uitstek geschikt als mengteelt tussen kwetsbare groenten (aardappelen, wortelen). Vandaar dat de goudsbloemen ook wel “tuindokters” worden genoemd!

Goudsbloemenoogst: regelmatig plukken stimuleert de bloei

Zodra de eerste bloemen verschijnen, begint de oogst. Twee keer per week worden de bloemen met de kelk geplukt, omdat regelmatig oogsten de vorming van nieuwe bloemen bevordert en de bloeiperiode verlengt. Het gunstigste moment van de dag, wat betreft het gehalte aan actieve werkstoffen, is tussen 12.00 en 14.00 uur, wanneer de bloemhoofdjes volledig open zijn. Zonnig, droog weer zorgt voor de beste oogstkwaliteit. Houd er bij het plukken rekening mee dat je onaangenaam plakkerige handen krijgt van het harsachtige sap. Je kunt de bloemen vers verwerken of drogen.

Goudsbloemen op de juiste manier drogen

Om de bloemhoofdjes te bewaren worden deze in hun geheel gedroogd. De goudsbloemkleurstoffen zijn erg lichtgevoelig. Om ervoor te zorgen dat de oogst zijn mooie intense kleur behoudt, worden speciale droogapparaten voor kruiden gebruikt. In het geval van goudsbloemen heeft deze kunstmatige droging de voorkeur, omdat ze anders erg langzaam drogen. Snel drogen stopt de enzymactiviteit en zorgt zo voor een mooie kleurkwaliteit van het product. De gedroogde bloemen nemen vocht uit de lucht op en kunnen dus het beste in het donker en onder uitsluiting van lucht bewaard worden.

Heel vaak worden alleen de buitenste zittende lint- of straalbloemen gebruikt voor geneeskrachtige doeleinden. Ik raad aan om de hele kelk te gebruiken, omdat we dan ook de onopvallende buisvormige bloemen binnenin het capitulum gebruiken, die veel meer essentiële olie bevatten dan de buitenste lintbloemen (bijna tien keer zoveel!).

Er is echter één uitzondering: als je last hebt van een composietenallergie, neem dan niet de hele bloem, maar alleen de geplukte lint- of straalbloemen. In tegenstelling tot andere composieten veroorzaakt de goudsbloem ofwel calendula echter nauwelijks allergische reacties.

Balsem voor huid en wonden: gebruik van goudsbloemen in de geneeskunde

De goudsbloem is een van de bekendste geneeskrachtige planten in de westerse kruidengeneeskunde en mag in geen enkel medicijnkastje ontbreken. De nadruk ligt op uitwendige toepassing voor huidverwondingen. Ook heeft de goudsbloem een wondhelende, ontstekingsremmende en antiseptische werking. Het granulatiebevorderende effect versnelt de wondsluiting en zorgt voor een goede helende werking.

Vanwege deze eigenschappen is het een van de beste remedies voor slecht helende of etterende wonden, voor huidontstekingen, maar ook voor nagelbedontstekingen, spataderen, zonnebrand en brandwonden. Verder wordt het met succes gebruikt bij schimmelinfecties van de huid vanwege de schimmeldodende werking. De helende en huidvriendelijke calendula is onmisbaar geworden voor pijnlijke babybilletjes en ontstoken tepels van borstvoeding gevende moeders.

Calendula wordt gebruikt in de vorm van zalven, olie-extracten, tincturen of thee, afhankelijk van de behoefte. Al deze preparaten zijn gemakkelijk zelf te maken, bijvoorbeeld met goudsbloemen uit je eigen tuin. De meest voorkomende toepassingen zijn met goudsbloemzalf en calendulatinctuur, waarvan de toepassing en bereiding hieronder in detail worden beschreven.

Goudsbloemen in de geneeskunde

Maar in de geneeskunde wordt de plant ook voor inwendig gebruik als thee gebruikt, bijvoorbeeld bij ontstekingen in het maag-darmkanaal of om menstruatiekrampen te verlichten. Drink dagelijks 2-3 kopjes van de thee. Voor een kopje thee (200 ml) heb je 2 tl gedroogde of 4 tl verse goudsbloemblaadjes nodig. Giet heet water over de bloemblaadjes en laat 8 minuten trekken. Je kunt ook gorgelen met de thee, want het helpt heel goed bij ontstekingen in de mond en keel.

Calendula heeft bewezen zeer effectief te zijn bij de behandeling van open en slecht helende wonden. Voor dit doel worden kompressen gedrenkt in sterke thee (6 g goudsbloem op 1 liter gekookt water) of met verdunde calendula-tinctuur. Gebruik voor deze kompressen 1 tl tinctuur (5 ml) verdund met 150 ml water en leg deze meermaals per dag 15 minuten op de wond. Vette goudsbloemzalf alleen gebruiken rond de randen van de wond, omdat ze de wond afsluiten en de genezing belemmeren. Het recept voor zelfgemaakte goudsbloemzalf vind je in het Waschbär-magazine.

Cosmetica zelf maken: DIY goudsbloemzalf

Meer lezen

De goudsbloem in de Middeleeuwen: magische liefde

In de Middeleeuwen speelden goudsbloemen een belangrijke rol in liefdeselixers. Dit heeft ongetwijfeld te maken met haar extreme bloei, waarvan gedacht werd dat die zou leiden tot een bloeiende en groeiende liefde. Een liefde die nooit stopt, omdat ze altijd nieuwe bloemen voortbrengt. Men geloofde dat liefde kon worden afgedwongen met deze bloem en gebruikte ze voor een zogenaamde “vervolgspreuk”.

In de tuin werd de grond opgegraven waarin de uitverkorene zijn voetafdruk had achtergelaten, deze werd in een bloempot gedaan en er werden goudsbloemen in geplant of gezaaid. Zodra de eerste bloemen verschenen, was de betovering verzegeld en ontvlamde de liefde van de jongeman. Hij was gedoemd om achter de “tovenares” aan te rennen! Als je deze eeuwenoude methode probeert, moet je er echter absoluut zeker van zijn dat het de juiste voetafdruk is. Wie weet wie er anders achter je aan gaat lopen!