Materiaalkunde emaille: eigenschappen van en onderhoudstips voor deze allrounder

Het begrip “emaille” komt uit het Frans en betekent “glazuur”. De naam verwijst naar het productieproces van het materiaal en Friedrich Riess weet precies hoe dit proces verloopt. De mede-eigenaar van het Neder-Oostenrijkse bedrijf “Riess” is verantwoordelijk voor de productie van geëmailleerd keukengerei.

,,Emaille is een glaslaagje. Het bestaat uit de natuurlijke grondstoffen kwarts, veldspaat, soda, borax, aluminiumoxide en andere metaaloxiden. Deze worden bij 850 graden op een ijzeren kern gesmolten, waardoor een duurzaam composietmateriaal ontstaat‘‘, legt Riess uit. Het bedrijf produceert al sinds 1550 kookgerei. In 1992 specialiseerde het familiebedrijf zich in het emailleren. De bedrijfsfilosofie, kwaliteit en expertise hebben ook de inkopers van Waschbär overtuigt en daarom zijn de producten van Riess ook bij Waschbär verkrijgbaar.

Waarvoor wordt emaille gebruikt?

Emaille vind je niet alleen in de keuken of op de eettafel, het wordt ook veel gebruikt in de bouw en de industrie. Daarbij worden onderdelen door smelten, fritten of sinteren verder verwerkt. Welke methode tot inzet komt in het productieproces, is afhankelijk van het latere gebruiksdoel.

Bij het smeltproces ontstaat een glasachtige en stijve vorm van het composietmateriaal. Fritten en sinteren komen tot inzet om kleine, poreuze onderdelen te produceren. Deze technologie wordt vaak gebruikt als het materiaal voor de industrie is bedoeld.

De eigenschappen van emaille

In het verleden was de kunstnijverheid, of beter gezegd de juwelierskunst, het voornaamste toepassingsgebied van emaille. In 1983 is de Vereniging van Nederlandse Emailleurs (VNE) opgericht met als doel “het bevorderen van emailleren als kunstvorm”. Zij houden o.a. workshops, geven een aantal keer per jaar een nieuwsbrief uit en een magazine onder de naam ‘emaille‘.

Tegenwoordig wordt emaille in de meest uiteenlopende bereiken gebruikt. Dit is te danken aan de vele positieve eigenschappen van het materiaal. Emaille is namelijk:

• corrosiewerend
• temperatuurbestendig
• krasbestendig en kan tegen een stootje
• zuurbestendig
• lichtecht
• eenvoudig te bedrukken

Emaille is geschikt als coating voor gietijzer, aluminium of roestvrij staal. Omdat het materiaal niet reageert met de omgeving en ongevoelig is voor omgevingsinvloeden zoals vocht, wordt het graag gebruikt voor sanitair in de badkamer, waaronder badkuipen en wastafels. De coating beschermt het kernmateriaal tegen zuur en vocht. Daarnaast hoef je niet bang te zijn dat emaille op de reinigingsmiddelen reageert of dat de kleur verandert of verbleekt.

Deze lichtechtheid maakt het composietmateriaal ook ideaal om buiten te gebruiken. Veel straatnaam- en huisnummerborden hebben een beschermlaag van emaille, waardoor ze niet verkleuren of roesten. Vanwege dezelfde redenen wordt het materiaal ook in de bouw gebruikt, bijvoorbeeld bij de ingang van openbare gebouwen.

Emaille in de keuken

In de keuken is emaille een echte klassieker. Dit komt onder andere doordat het materiaal temperatuurbestendig is en geen kleur of smaak aanneemt. Geëmailleerd keukengerei is bestand tegen hitte en is dan ook zeer geschikt om mee te koken en te bakken. Potten en pannen met een emaille coating zijn robuust, krasbestendig en kunnen tegen een stootje. Daarom waarderen zowel amateurkoks als professionals emaille kookgerei.

De coating is ook een goed alternatief voor kookgerei met een laag van polytetrafluoretheen (PTFE,  vooral bekend onder de merknaam Teflon). Dat laatste is weliswaar makkelijk schoon te maken en zeer geschikt voor vetarm braden, maar er zijn ook nadelen. Afgezien van het niet zo milieuvriendelijke productieproces, is PTFE niet bestand tegen zeer hoge temperaturen en ook niet krasbestendig. Los daarvan hebben deze producten een relatief korte levensduur, afhankelijk van hoe zorgvuldig je ermee omgaat.

De culinarische diversiteit kent geen grenzen met emaille kookgerei, omdat het materiaal niet reageert op levensmiddelen met een hoog zuurgehalte en niet verkleurt door bijvoorbeeld het sap van rode bieten of geelwortelpoeder in curry’s. Ook de decoratieve kant van emaille keukengerei is een pluspunt: het zorgt voor een mooie retrolook in de keuken. Andere handige woonaccessoires zoals zeepbakjes, bloempotten en gieters uit emaille zijn natuurlijk ook sfeervol en geliefd omdat er leuke decoraties en patronen op kunnen worden gedrukt.

Emaille vs. roestvrij staal – wat voor voordelen hebben deze materialen?

Wat is eigenlijk beter: emaille of roestvrij staal? Potten en pannen van roestvrij staal worden door de gelaagde structuur langzaam warm, emaille heeft daarentegen een goede warmtegeleiding en warmt daardoor snel op. Met kookgerei van emaille krijg je echter slechts gedeeltelijk het klassieke braadaroma, wat bij kookgerei van roestvrij staal juist goed naar voren komt. Zowel emaille als roestvrij staal zijn vaatwasserbestendig. Voor mensen met een nikkelallergie is roestvrij staal niet geschikt.

,,Liefhebbers van kleur in de keuken en op tafel kunnen bij onze emaille uit een kleurenpalet kiezen. Ook bakvormen zijn erg populair. Daarin kun je lekkere zoete en hartige gerechten in de oven bakken of braden en dan direct aan tafel serveren en snijden”, zegt expert Riess.

Heeft emaille ook nadelen?

Het materiaal kan veel aan, maar heeft ook zijn zwakke punten. Geëmailleerde potten kunnen bijvoorbeeld probleemloos worden verwarmd. Echter mag je het warme kookgerei daarna niet direct onder koud water houden. Door de sterke temperatuurverandering kan de coating barsten. Door de beschadiging kan vocht tot in de kern van de pot of pan doordringen en in het ergste geval roesten.

Een grondige reiniging kan een emaille coating meestal niet beschadigen, zolang je op een paar dingen let. Gebruik geen schurende of zure schoonmaakmiddelen. Vooral schuurmiddel laat na enkele jaren sporen achter. Bij wastafels en ander sanitair verwijdert het weliswaar de kalkaanslag en ander vuil, maar de constante wrijving wordt uiteindelijk merkbaar, ondanks de hardheid van het composietmateriaal.

Zure schoonmaakmiddelen verwijderen het vuil van de oppervlakken, maar maken ze ook dof. Friedrich Riess adviseert: ,,Nadat je de etensresten hebt verwijderd, wordt het warme kookgerei met warm – nooit koud – water en afwasmiddel gevuld. Laat dit kort inwerken en daarna kun je de vaat eenvoudig schoonmaken. Bij aangebrande etensresten breng je het water met wat afwasmiddel voor het reinigen kort aan de kook.’’

Zo verzorg je emaille

Emaille kun je mild maar hygiënisch met afwasmiddel en een zachte spons schoonmaken. Door het gladde, poriënvrije oppervlak kun je daarmee al het vuil verwijderen. De producten zijn vaatwasserbestendig, maar het materiaal kan in de vaatwasser dof worden. ,,Als je de producten in de vaatwasser doet, dan moet je kiezen voor het glasprogramma om glascorrosie te voorkomen,‘‘ zegt Riess.

Als emaille dof wordt, dan kun je dat eenvoudig verhelpen. Polijstpasta laat wastafels of badkuipen weer glanzen. Een milieuvriendelijk alternatief voor de chemische polijstmiddelen is Weense kalk. Weense kalk is dolomietsteen die verwerkt is tot een fijn poeder. Het poeder kan ook gebruikt worden door mensen met een allergie en zorgt voor een nieuwe glans.

Zijn producten van emaille duurzaam?

Geëmailleerde producten gaan lang mee als ze goed worden onderhouden en dat heeft een positief effect op de ecologische balans. Wat lang meegaat, hoeft niet nieuw te worden gekocht en zo wordt het milieu dan niet opnieuw belast. Als de emaille pan op een dag toch verouderd is, dan kun je deze naar de schroot brengen. Dit afval wordt gerecycled en verwerkt tot nieuwe artikelen.

De productie kost veel energie. Dit komt door het smelten van de afzonderlijke componenten en dat kan in de vorm van CO2-uitstoot een negatieve impact op het milieu hebben. Om dit te voorkomen, heeft de firma Riess een eigen waterkrachtcentrale. Op deze manier gebruiken ze voor de productie energie van duurzame bronnen. ,,Daarnaast proberen we plastic verpakkingen te vermijden‘‘, legt Friedrich Riess uit.

De producten van emaille scoren ook punten als het om de gezondheid gaat. Doordat het composietmateriaal uit natuurlijke materialen bestaat, komen er geen schadelijke stoffen vrij. Emaille overtuigt dankzij dit aspect en in combinatie met de vele toepassingsmogelijkheden evenals de lange levensduur.

Emaille repareren – zo werkt het

Als een geëmailleerd product dat niet verwarmd wordt en niet met levensmiddelen in contact komt (dus geen pannen of servies), beschadigd is, dan hoef je deze niet direct weg te gooien. Het materiaal kan eenvoudig worden gerepareerd en dat is nog een pluspunt van emaille op het gebied van duurzaamheid! Is bijvoorbeeld bij een wastafel de coating gebarsten, dan kun je dit in acht eenvoudige stappen weer repareren. Daarvoor heb je alleen een emaille reparatieset nodig:

1. Reining de emaille, zodat het beschadigde deel vrij is van kalk, vet en zeep.
2. Ruw het beschadigde deel op met schuurpapier.
3. Verwijder het stof en laat alles drogen.
4. Meng de plamuur en verharder volgens de instructies op de verpakking.
5. Breng de massa aan op het beschadigde deel en laat het goed drogen.
6. Werk oneffenheden bij met een schuurpapiertje tot het oppervlak glad is.
7. Impregneer het gerepareerde deel.
8. Laat het minimaal vier dagen uitharden.