Do it yourself: Compost maken

Compost is het verteringssysteem van een biologische tuin, want hier wordt het organisch afval van huis en tuin in humusrijke grond omgezet. Compost is de oudste, natuurlijkste en beste mest. Het zorgt voor een betere tuingrond en is onmisbaar voor de opbouw van humus en voor de kruimelstructuur. Het ondersteunt ook de bodemorganismen en de gezondheid van de planten. Het wordt niet voor niets het ‘zwarte goud‘ genoemd.

Compost is een zinvolle manier voor het recyclen van afval en draagt daarmee bij aan het verminderen van restafval. Ongeveer één derde van het huishoudelijk afval is composteerbaar. Het organisch afval wordt door de bodemorganismen in humus omgezet en dat helpt weer om industrieel geproduceerde mest te besparen. Het woord afval moet je echter niet verkeerd begrijpen: compost is geen vuilnisbelt of mesthoop, maar een goed geplande en aangelegde plek!

De optimale plaats voor een composthoop

De plaats waar je de composthoop of compostbak hebt staan, moet goed bereikbaar zijn met een kruiwagen en, indien mogelijk, niet te ver van het huis vandaan zijn. Plaats de compost op minimaal 50 cm afstand van de buren! Een beschutte plek met een beetje schaduw is ideaal, want veel zonlicht en wind zorgen ervoor dat de compost snel uitdroogt. De micro-organismen hebben ook vocht nodig om hun ontbindingsproces in werk te zetten. Zoek dus een plek die half beschut is tegen zon, bijvoorbeeld onder een boom of achter een heg. Onder een vlier is een goede plek, want deze boom staat bekend als een ‘regenwormmagneet‘.

De compost moet een directe verbinding met de aarde (natuurlijke grond) hebben, zodat het overtollige water weg kan en regenwormen en bodemorganismen erbij kunnen komen. Daarom is een vaste ondergrond, zoals stenen of beton niet geschikt! Bij een vaste ondergrond kan het water niet weglopen en dat blijft dan staan. Als de composthoop te nat is, dan verdicht het zich en is de kans groot dat het rot. Dit wil je echter niet, omdat rotte compost een onaangename geur heeft. Bij het composteren zorgt zuurstof voor een correct verrotingsproces, terwijl zuurstofgebrek juist rotting veroorzaakt. Goede compost ruikt dan ook naar bosgrond en rotte compost stinkt naar een klassieke mesthoop.

Welke compostbak is de juiste?

De keuze voor een compostbak is deels een kwestie van smaak en deels afhankelijk van de hoeveelheid afval je hebt. Hoe groter de tuin en het huishouden, des te meer spreekt voor een ‘open systeem‘, zoals een composthoop. Een composthoop kan los op de grond worden gelegd of in een bak van hout, gaas of takken. Voor een gesloten systeem, zoals een compostbak of compostvat, spreekt ruimtebesparing en het ziet er optisch ‘opgeruimder‘ uit.

Gesloten compostbakken

Compostbakken worden meestal van gerecycled plastic gemaakt. Ze nemen relatief weinig ruimte in en kunnen worden verplaatst. In tegenstelling tot open systemen dienen compostbakken op een zonnige plek te staan, zodat in de bak een hoge temperatuur ontstaat. De compostbak is grotendeels aan alle kanten gesloten en daardoor is er kans op een zuurstoftekort en dat het compost gaat rotten. Een optimale compostering is met bakken niet zo eenvoudig als vaak in de advertenties wordt geschreven. Het goed mengen van de materialen en een goede ventilatie door regelmatig van bovenaf met een stok luchtkanalen in het compost te ‘drukken‘ is zeer belangrijk. Er werd een lange tijd gezegd dat het verrottingsproces in een compostbak sneller gaat, omdat de warmte zich in een gesloten systeem beter ontwikkeld. Echter is uit tests van het instituut voor bodemkunde (Weihenstephan) gebleken dat het verrottingsproces daarin niet sneller gaat.

Open compost

Open systemen, zoals de klassieke composthoop of compost in een bak van hout, gaas of takken zorgen voor een goede zuurstoftoevoer. Bij het maken van een open compostbak is aan te raden om materialen te gebruiken die niet zo snel rotten, bijvoorbeeld een robuuste houtsoort zoals lariks of metaal en gerecyclede kunststoffen. De bak moet zo worden gebouwd dat de planken kunnen worden verwijderd om het compost goed te kunnen omzetten en verplaatsen. De compostbak moet minstens aan één kant open zijn.

Als je voldoende ruimte in de tuin hebt, dan is een meerkamersysteem erg handig. Het compostmateriaal wordt in de eerste kamer verzameld, bij voorkeur in keuken- en tuinafval scheiden. Het keukenafval is meestal vochtig en kan met een beetje steenmeel of tuingrond worden gemengd om de geur te binden. Het verse compost wordt dan in de tweede kamer gemengd en laagsgewijs opgebouwd. In de derde kamer wordt het kant-en-klare compost bewaard of compost dat in de rijpingsfase is.

De composthoop is de eenvoudigste en goedkoopste manier. De composthoop wordt laagsgewijs opgebouwd in een trapeze- of zadelvorm en kan naar wens worden uitgebreid. Het grondvlak en de hoogte mogen niet meer dan 1,20 m bedragen.

Maak geen composthoop in een kuil, zoals vroeger bij mesthopen werd gedaan. Hierdoor kan er geen lucht bij het materiaal komen en de vochtigheid kan niet weg. Het resultaat: rotte compost en stank.

Wat mag er op de compost en wat niet?

In principe kan al het organisch afval worden gecomposteerd. Denk hierbij aan keukenafval (zoals koffiedik, eierschalen, groente- en fruitresten), tuinafval (zoals gras, takken van heggen en bomen, bladeren, onkruid) en als je dieren hebt ook de mest (zoals kippen-, runderen- en paardenmest). De mest van kleine, plantenetende dieren kan ook in het compost, maar de mest van katten en honden niet! Zelfs papier wordt door de micro-organismen afgebroken, omdat het uit houtvezels bestaat.

Er zijn echter bij sommige organische materialen uitzonderingen en kwantitatieve beperkingen:

• Citrusschillen komen alleen in het compost als deze onbehandeld zijn
• Botten, vleesresten, kaas en gebak komen niet in het compost, omdat ze ratten aantrekken.
• Gekookte groenteresten mogen alleen in een kleine hoeveelheid worden gecomposteerd, omdat ze kunnen gaan rotten en geen warmte meer ontwikkelen.
• Bedrukt papier is vanwege de inkt taboe, maar zelfs onbedrukt papier (keukenpapier, zakdoekjes, karton) mag alleen in een kleine hoeveelheid in het compost en moet dan klein worden gemaakt.
• Koolas is taboe vanwege de zware metalen en van houtas mag niet teveel in het compost worden gedaan.
• Straatafval en de inhoud van een stofzuigerzak horen bij het restafval.
• Zorg er bij onkruid voor dat er geen zaden in het compost komen. Vooral bij de problematische ‚wortelonkruiden‘, zoals kweekgras, zevenblad en akkerwinde, moeten zowel de zaden als wortels uit de buurt van het compost worden gehouden.
• Planten en plantendelen die een ziekte hebben (bacterievuur, clubroot) kun je het beste verbranden.
• Glas, metaal, kunststof en gelakt hout horen niet thuis in het compost!

Basisinformatie over de samenstelling van de composthoop

Het woord compost is van het Latijnse woord ‘compositum = samenstelling‘ afgeleid. Een basisvoorwaarde voor succes is dan ook de optimale samenstelling en vermenging van de verschillende organische materialen. Dit houdt in de praktijk in dat je een goede verhouding tussen grof en fijn, droog en vochtig, stikstofrijk en koolstofrijk materiaal nodig hebt. Een goede mix is belangrijk!

Als je veel vochtig materiaal hebt, dan dien je dit altijd met droge materialen, zoals houtsnippers, hooi of stro te mengen. Droogte moet echter ook worden vermeden net als te veel vochtigheid. Beide hinderen de micro-organismen in hun werk. Indien nodig kun je de compost bevochtigen door een beetje water te geven. Structuurarm, fijn materiaal (gras) wordt altijd met een beetje grof materiaal, zoals takken van heggen of stro gemengd.

De verhouding tussen stikstof en koolstof is belangrijk voor een goed verrottingsproces. Als het koolstofgehalte overheerst, dan wordt de activiteit van de micro-organismen beperkt. Vooral in houtafval, zoals stro, houtsnippers, takken van heggen, schors, zaagsel en papier zit koolstof. Koolstofhoudend materiaal moet worden gecompenseerd met stikstof (hoornmeel, guano, mest). Vers groenafval uit het huishouden, de keuken en de tuin (groente- en fruitafval, gras en verse bladeren) zijn ook stikstofrijk. Bij een teveel aan stikstofhoudend materiaal wordt het compost ‘pappig ‘ en rot. Dit gebeurt bijvoorbeeld als het gemaaide gras er als een hoop op wordt gedaan.

Opbouw van de compost

Of je nu voor een open (composthoop) of een gesloten systeem (compostbak) kiest, de opbouw van het compost is altijd hetzelfde. Eerst wordt de ondergrond met een riek of spade losgemaakt. Gebruik bij de eerste laag grof, houtachtig materiaal zoals kleingemaakte takken van bomen en heggen. Dit wordt ongeveer 20 cm hoog opgestapeld en zorgt voor een goede ventilatie van onderen. Daarop komt het fijngehakte en goed gemengde, organische materiaal uit huis en tuin. Laagsgewijs opbouwen wordt vaak aanbevolen, maar is niet per se noodzakelijk. Het is belangrijk dat er een goede verhouding is tussen grof/ fijn, droog/ vochtig en stikstof/ koolstof. Hoe kleiner het verzamelde materiaal en hoe beter het is gemengd, des te sneller wordt het gecomposteerd! Het moet zo los mogelijk worden opgevuld en goed geventileerd zijn.

Om het geheel te optimaliseren kun je een beetje van een mineraal materiaal aan het organische materiaal toevoegen, zoals tuingrond of steenmeel en bij sommige compostmaterialen kalk. Kalk is nodig bij zure materialen (schors of bladeren van een kastanje, eik, walnoot of beuk) anders wordt het compost zuur en daar houden maar weinig planten van. De pH-waarde moet tussen 6 en 7 liggen, tenzij je het compost voor moerasplanten nodig hebt.

Wanneer de composthoop een hoogte van ongeveer 1,20 m heeft bereikt, dan wordt deze bedekt met bladeren, stro, aarde of gras. Dit is een goede bescherming tegen uitdroging en irrigatie. Het afdekken is bij een gesloten systeem, zoals een compostbak met deksel, niet nodig.

Over het algemeen is het zinvol om eerst materiaal te verzamelen en het compost dan in één keer op te bouwen. Daarna blijft het ongestoord en onstaan er binnenin hoge temperaturen tot wel 60 graden. In deze hete fase verdwijnen veel ziektekiemen en zaden van onkruid. Als het compost langzaam wordt opgebouwd, dan ontstaat er binnenin slechts een temperatuur tot 40 graden. Het compost is meestal na 9-10 maanden klaar (afhankelijk van het materiaal en jaargetijde). Het aantal bodemdieren neemt dan af. De geur van rijpe compost is aangenaam aards en de structuur is kruimelig. Zeef het compost door een grote tuinzeef. Grove resten komen weer terug in het compost en dienen tevens als ‘starter’.

Omzetten van de compost en het gebruik van compoststarters

Het verrotingsprocces van een compost werkt meestal ook zonder omzetten. Door het omzetten wordt het proces echter verkort. Omzetten betekent dat de binnenste lagen naar buiten komen en de buitenste lagen naar binnen gaan. Dat zorgt voor een goede ventilatie en versnelt het composteren. Het omzetten is noodzakelijk als het compost gaat rotten door te veel vocht of onvoldoende ventilatie. Bij het omzetten wordt grof en droog materiaal toegevoegd, bijvoorbeeld gehakseld stro.

Met bepaalde toevoegingen kan de rijping van het compost worden versneld, zodat het compost al na 3 maanden klaar is. Je kunt compostversnellers en compoststarters kopen. Deze bevatten meestal micro-organismen die het verrottingsproces versnellen. Je kunt het vergelijken met gist in brooddeeg. Deze producten zijn echter niet noodzakelijk, want de natuur stelt ons de micro-organismen gratis ter beschikking!

Je kunt ook een zelfgemaakte compoststarter gebruiken met zeefresten van eerdere compost of rijpe compost van een oude hoop. Daar zitten genoeg micro-organismen in om de nieuwe composthoop een ‘duwtje te geven‘. De compoststarter wordt bij het opbouwen van het compost tussen de lagen gestrooid. Je kunt de bodemorganismen ook bewust lokken: het ideale ‘voedsel‘, vooral voor regenwormen, zijn uienschillen, restjes prei, bladeren van een vlier en koffiedik. Brandnetelgier bevordert ook het verrottingsproces en toevoegingen van stikstof (zoals hoornmeel) helpen de micro-organismen bij het afbreken.

Compostbakken bij Waschbär Eco-Shop

• • Als gesloten compostsysteem is deze compostbak zeer geschikt.
  • Op je balkon of in een kleine tuin kun je deze composteertrommel met 2 compartimenten prima plaatsen.
  • Een open compostsysteem kun je omranden met deze houten composter met metalen frame.
  • Ook in de keuken kun je compost maken met deze Bokashi-set met ferment.