Zaadvaste rassen vs. hybride rassen: wat is het verschil?

Toen de mens zo’n 13.000 jaar geleden zich ging settelen, is hij gaan beïnvloeden welke planten waar en wanneer moesten groeien. Degenen die goede zaden konden identificeren, zaden konden oogsten en opnieuw zaaien, vergrootten de kans dat ze hun gezin konden voeden en zelfs eventuele overschotten konden ruilen voor ander voedsel. Met deze natuurlijke vermeerdering en selectie heeft het winnen van ons zaadgoed tegenwoordig echter weinig meer te maken. Vandaag de dag ligt de macht over wat we oogsten en zaaien bijna volledig in handen van een paar bedrijven. En oude, traditionele, zaadvaste variëteiten zijn hen een doorn in het oog. Wat zaadvaste rassen zijn en welke voordelen deze bieden, wordt hieronder beschreven.

Wat zijn zaadvaste rassen en wat zijn de voordelen?

Zaadvaste rassen zijn eigenlijk de natuurlijkste zaak van de wereld: ze vormen vruchtbare zaden waaruit planten groeien die dezelfde eigenschappen hebben als hun moederplanten. Dit zaad kan steeds opnieuw worden gezaaid, zowel door de natuur zelf als door ons mensen. Er vinden in de loop der jaren slechts kleine veranderingen plaats. Bijvoorbeeld wanneer planten zich zelfstandig aanpassen aan nieuwe milieu-, klimaat- of bodemomstandigheden.

Met biologische veredeling kunnen deze processen worden versneld. Door nauwkeurige observatie en evaluatie, selectie en uitsorteren levert dit zaadvaste soorten op die zich hebben aangepast aan hun locatie, robuust zijn en onafhankelijk van kunstmest en pesticiden.

Hybride rassen: de vruchten van industriële landbouw

Sinds de industrialisatie van de landbouw in de 19e eeuw zijn de mensen niet alleen met steeds grotere machines de biodiversiteit op hun akkers en weiden te lijf gegaan. Ook kunstmest en landbouwgif hebben hun intrede gedaan. Om nog efficiënter te kunnen telen, wordt er met het zaad geëxperimenteerd. Door gerichte genetische manipulatie zoals het kruisen van inteeltplanten ontstaan zogenaamde hybride rassen met schijnbaar wonderbaarlijke eigenschappen. De planten, die hieruit groeien, verleiden met bijzonder hoge opbrengsten, intense kleuren of perfect gevormde vruchten. Maar er zit een addertje onder het gras.

Nadelen van hybride rassen

In tegenstelling tot traditionele, zaadvaste variëteiten, kunnen hybride planten hun eigenschappen niet doorgeven aan de volgende generatie. Als je deze zaden opnieuw zaait, groeien er misvormde, zwakke planten uit. Strenge patentrechten verbieden zelfs vaak het hergebruik van deze zaden.

Dus in plaats van de natuur te volgen met natuurlijke selectie en voortplanting, moeten boeren en hobbytuiniers steeds weer nieuwe hybride zaden kopen van grote bedrijven in Seed Valley in de kop van Noord-Holland, waaronder Bayer, Bejo zaden, Enza zaden Hazera en Syngenta. Deze hebben meer dan de helft van alle zaden ter wereld in handen en, hebben meestal ook nog eens de cocktail van kunstmest en pesticiden in het assortiment, die bij de hybride zaden passen. Geen toeval: zonder chemie zouden vele hybriden niet zijn ontstaan. Hierdoor worden afhankelijkheden gecreëerd die onze voedselautonomie in gevaar brengen.

Waschbär-tip: De zaden die je in onze online shop kunt kopen, van pluksla tot peultjes, zijn allemaal zaadvast en dus kan er steeds weer opnieuw zaad gewonnen en uitgezaaid worden.

Genetisch gemodificeerde zaden: concentratie op enkele hoogproductieve variëteiten

Om de productie van genetisch gemodificeerde zaden zo economisch mogelijk te maken, concentreren de grote bedrijven zich op een paar soorten met een hoge opbrengst. Ze besteden hier al hun onderzoek, ontwikkeling en patentering aan. Daarom belanden er maar ongeveer 200 van de 30.000 eetbare gewassen op ons bord. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schat dat in de afgelopen 100 jaar wereldwijd tot 75 procent van alle gewassen verloren is gegaan door de concentratie op maar een paar variëteiten. In de EU is dit cijfer naar verluidt zelfs 90 procent.

Zaden van zaadvaste rassen herkennen, vermeerderen en ruilen

Gelukkig zijn er nog steeds mensen, organisaties en bedrijven die zich zorgen maken over de vermeerdering en het behoud van zaadvaste rassen. Rassen die goede resultaten geven zonder gif, kunnen door iedereen naar hartenlust worden vermeerderd en uitgewisseld.

Wil je je eigen zaadvaste zaadgoed ruilen met andere hobbytuinders? Kijk bijvoorbeeld eens op de website van Reclaim the Seeds. Als je zaden ruilt, zorg er dan voor dat de soorten niet zijn gepatenteerd. Bovendien moeten de zaden bijvoorbeeld de vermelding “Open Source” bevatten: Open Source licenties beschermen zaden als gemeenschappelijk eigendom en verbieden de privatisering ervan.

Tussen haakjes: Kijk als je niet zeker weet of zaden van zaadvaste rassen zijn, voordat je ze koopt altijd eerst op de verpakking: Hybride rassen worden met “F1” gekenmerkt.

Voor meer onafhankelijke diversiteit: initiatieven voor zaadvaste rassen

Heb je geen eigen tuin? Zelfs dan is het mogelijk om ervoor te zorgen dat zaadvaste rassen niet volledig van onze velden en uit onze tuinen verdwijnen. Vraag bij het kopen van groenten en fruit bijvoorbeeld of ze afkomstig zijn van zaadvaste zaden. Praat ook met mensen in je vrienden- en kennissenkring over het onderwerp. En steun stichtingen die zich inzetten voor het behoud en/of de natuurlijke verdere ontwikkeling van zaadvaste rassen, bijvoorbeeld

• de Stichting Zaadgoed
• van Caring Farmers