Plantenportret Rozemarijn: een vleugje vakantie in de kruidentuin

Als je nog geen rozemarijn in je tuin of kruidenpot hebt, zijn er vele redenen om dat alsnog te doen. De aromatisch ruikende lipbloemige is niet alleen een geweldige kruid, maar ook een doeltreffende medicinale plant. En wie graag wierook brandt, zal dol zijn op de aromatische geur van de gedroogde rozemarijnblaadjes. Daarnaast genieten honingbijen en wilde bijen soms al in maart van het fijne nectar van de vroege bloeiers. Ook jij kunt genieten van de mediterrane geur in de tuin: Wanneer je de leerachtige, naaldvormige bladeren van rozemarijn zachtjes plet, ontstaat er een verfrissende, pittige geur met een noot eucalyptus en kamfer. Een vleug vakantie stroomt door de neus.

Rozemarijn: verwarring omtrent de naam

Vroeger werd rozemarijn in de botanische nomenclatuur vermeld als Rosmarinus officinalis. Sinds 2017 is het onderdeel van het geslacht Salvia en heet nu Salvia rosmarinus. De oude Latijnse naam “ros marinus” wordt vaak poëtisch vertaald als “dauw van de zee”. Deze vertaling wordt echter niet gedeeld door onderzoekers. De naam stamt waarschijnlijk af van het Griekse “rhops myrrinos”, wat “mirteachtige struik” betekent. Beide struiken maken deel uit van de mediterrane maquis. De Nederlandse naam rozemarijn is op zijn beurt afgeleid van het Latijnse rosmarinus. Met deze naam hebben Italiaanse benedictijner monniken de plant over de Alpen gebracht. Het mediterrane kruid migreerde vervolgens van de kloostertuinen naar de boerentuinen en de Latijnse naam werd gegermaniseerd.

Optimaal voor rozemarijn: veel zon en weinig winter

De mediterrane rozemarijn houdt van warm en zonnig. Maar met de juiste maatregelen kun je de plant goed laten overwinteren, zelfs in koudere regionen.

De juiste locatie en de beste grond voor de plant

De groenblijvende rozemarijn kan onder ideale omstandigheden uitgroeien tot een struik van wel 1,5 meter hoog. Maar wat is de beste plek voor rozemarijn om te groeien en te gedijen? Een zonnige, warme plek met goed gedraineerde grond en een goede waterafvoer. Zijn wortels houden er niet van om nat te worden, vooral niet in de winter. Zware, kleiachtige bodems moeten daarom met zand en grind losser worden gemaakt.

Rozemarijn heeft weinig water en nauwelijks bemesting nodig, maar houdt van een kalkrijke grond met een pH van 7. Zonodig moet je de grond een beetje bekalken. Op deze manier verzorgd, ontwikkelt de plant zich gezond en vormt hij veel aroma.

De juiste verzorging: zo komt de rozemarijn goed door het jaar

Rozemarijn is een gevoelige buitenplant, die vooral koude, vochtige winters niet verdraagt. In een wijnklimaat kunnen de planten goed buiten in de tuin overwinteren. Gebieden met langdurige vorst zijn daarentegen niet ideaal. Hier moeten de planten als kuip- of potplanten worden gehouden. Zet de rozemarijn vervolgens in de winter op een lichte, vorstvrije plek, bij voorkeur bij temperaturen tussen 5 en 12 °C. Geschikt zijn bijvoorbeeld een onverwarmde kas, een serre of een garage. De plant verdraagt lichte vorst, vooral als de pot van buitenaf beschermd is tegen de kou, bijvoorbeeld met noppenfolie, jute of kokosvezel.

Er zijn winterharde rozemarijnvariëteiten die beter vorst kunnen verdragen, maar het echte probleem met rozemarijn zijn de ondiepe wortels. Als deze lange tijd in bevroren grond staan, droogt de groenblijvende struik uit aangezien hij geen water meer kan opnemen. Daarom moet vooral de wortelzone beschermd worden door een dikke laag stro, takken of bladeren. Deze variëteiten worden als bijzonder winterhard beschouwd:

• Arp
• Salem
• Blue winter
• Hill Hardy
• Weihenstephan
• Veitshöchheim

Oudere planten zijn meer vorstbestendig dan jonge. Daarom is het verstandig om de rozemarijn de eerste twee tot drie jaar in een pot te laten overwinteren. Het is het beste om de plant alleen te bemesten in de voorjaar. Bemesten in de zomer of herfst stimuleert de scheutvorming, hoewel deze nieuwe scheuten niet langer vorstbestendig kunnen worden. Vanaf augustus mag je de rozemarijn ook niet meer oogsten of snoeien om de vorstbestendigheid niet te verminderen.

Rozemarijn oogsten en bewaren

De beste oogsttijd voor het bewaren en drogen van rozemarijn is van mei tot juli. Dan zijn de intensiefste aroma’s te verwachten. Snijd om te drogen hele takken af en hak ze pas fijn je ze nodig hebt. Zo behoudt rozemarijn zijn heerlijke geur langer. Als je wilt, kun je de rozemarijn ook bewaren in een zelfgemaakte kruidenolie.

Rozemarijn als beschermende plant en bron van de jeugd

Vroeger was rozemarijn een belangrijke beschermende plant om kwade invloeden buiten de deur te houden. De plant werd gezien als symbool voor liefde, vriendschap en trouw en werd gebruikt bij diverse rituelen tijdens verschillende levensfasen: Bij de geboorte werd rozemarijn in de wieg gelegd, bij bruiloften werd het in de bruidskrans of het boeket gevlochten. De sterke geur werd met liefde geassocieerd. Op begrafenissen werden takjes rozemarijn op of in de kist gelegd, om te symboliseren dat de overledene niet zou worden vergeten.

Rozemarijn kreeg ook bekendheid door het verhaal van koningin Isabella (Elisabeth) van Hongarije. Het kruid gaf haar, geplaagd door jicht en reuma, op 72-jarige leeftijd jeugd, schoonheid en gezondheid. Een mysterieuze kluizenaar bracht de broze konigin een waar wonderwater. Met het “anti-aging-water” gemaakt van rozemarijn verjongde ze binnen een jaar zodanig, dat ze zelfs indruk met haar schoonheid op de jonge koning van Polen zou hebben gemaakt. Ze zou zijn huwelijksaanzoek echter hebben afgewezen, omdat ze haar liefde aan Jezus wilde geven en in een klooster is gegaan. Met dit verhaal werd het “Aqua Reginae Hungariae” (Water van de Hongaarse Koningin) het beroemdste geurwater van de Middeleeuwen.

Een plant met effectieve ingrediënten

Rozemarijn wordt al eeuwenlang gebruikt in de geneeskunde. Het dankt zijn werkzaamheid aan zijn waardevolle ingrediënten: etherische oliën, bitterstoffen en fenolzuren. Deze hebben een spijsverteringsbevorderend, krampstillend, galstroomstimulerend en bloeddrukverhogend effect. Daarom wordt rozemarijnthee vooral gedronken bij maag- en darmklachten en om de lever- en galblaasfunctie te verbeteren.

Rozemarijnpreparaten worden ook aanbevolen om het hart te versterken en bij lage bloeddruk. De kruidendokter Kneipp (1821-1897) schreef graag de hartversterkende rozemarijnwijn voor: “Rozemarijnwijn, gedronken in kleine hoeveelheden, is een uitstekend middel gebleken tegen hartkwalen. Het heeft een kalmerend effect en, in het geval van opgekropt water, een sterke uitscheidende werking via de urine.” Om wijn te maken werden een paar takjes rozemarijn een week lang in rode wijn geweekt en vervolgens per likeurglaasje gedronken.

Goed voor geheugen en concentratie

Al in de oudheid en in de Middeleeuwen had rozemarijn de reputatie het geheugen te versterken. Deze veronderstelling wordt bevestigd door recente onderzoeken: Onderzoekers van de Northumbria University hebben aangetoond dat het inhaleren van de etherische olie de concentratie en het geheugen verbetert. De etherische rozemarijnolie die wordt verkregen door waterstofdestillatie wordt ook gebruikt als ingrediënt in badtoevoegingen, zalf of massageolie. De circulatiebevorderende olie helpt bij problemen met de bloedsomloop, spier- en gewrichtspijn en reumatische aandoeningen.

Contra-indicaties voor het gebruik van rozemarijn

Rozemarijn heeft echter ook contra-indicaties. Vroeger werd het gebruikt als menstruatie opwekkend middel omdat de etherische olie de baarmoeder stimuleert. Daarom mogen rozemarijnpreparaten met een hoog gehalte aan etherische olie, zoals bijvoorbeeld rozemarijntinctuur, niet worden gebruikt tijdens de zwangerschap. Mensen met een hoge bloeddruk dienen ook hooggedoseerde preparaten van rozemarijn vermijden. Deze voorzorgsmaatregel geldt echter niet voor het incidentele gebruik van rozemarijn als thee of als smaakmaker. Hier zijn de concentratie aan etherische olie zo laag dat er geen complicaties te verwachten zijn.

Rozemarijn in de keuken

Het mediterrane kruid kan op veel manieren in de keuken worden gebruikt. Met zijn sterke aroma is rozemarijn zeer geschikt om vlees- en visgerechten een geraffineerde touch te geven. Maar ook groenten profiteren van het aromatische kruid. Het aroma past goed bij dat van andere mediterrane kruiden zoals tijm, salie of oregano.

Als je wilt, kun je de naaldachtige bladeren na het koken verwijderen, aangezien ze enigszins hard zijn. Je kunt ook hele takjes meekoken en deze voor het eten uit het gerecht verwijderen. Ook de bloemen van rozemarijn zijn eetbaar. Ze zijn een mooie decoratie voor salades.

Eenvoudige recepten met rozemarijn

Graag deel ik twee recepten met jullie, waarin rozemarijn goed tot zijn recht komt.

De thee met rozemarijn is heerlijk als goede start in de ochtend, omdat de kruiden rozemarijn en basilicum de bloedsomloop licht stimuleren.

Vooral in de zomer smaakt deze rozemarijnboter heerlijk op warm brood. Maar is ook erg lekker op stokbrood!

Opmerking: Dit artikel is met de grootste zorgvuldigheid geschreven. De auteur is echter geen arts of apotheker. De informatie in dit artikel dient niet te worden opgevat als gezondheidsadvies. Bespreek het gebruik van de tips over gezondheid daarom eerst met je huisarts.